Osoba usamodzielniana to osoba, która osiągnęła pełnoletność, przebywając w rodzinie zastępczej (również wtedy, gdy pobyt ten ustał na skutek śmierci osób tworzących rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka w okresie 6 miesięcy przed osiągnięciem przez tę osobę pełnoletności), placówce opiekuńczo – wychowawczej, domu pomocy społecznej, domu dla matek z małymi dziećmi i kobiet w ciąży, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, specjalnym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii. Osoba, która była umieszczona w w/w formach pomocy na podstawie orzeczenia sądu, a także która zostaje objęta pomocą mającą na celu podjęcie przez nią samodzielnego, dojrzałego życia w integracji ze środowiskiem – rozpoczyna długotrwały proces wychowawczy określony jako USAMODZIELNIENIE.
Pierwszym krokiem w procesie usamodzielnienia jest wskazanie przez osobę usamodzielnianą conajmniej rok przed osiągnięciem pełnoletności osoby, która podejmie się pełnienia funkcji opiekuna usamodzielnienia oraz przedstawi pisemną zgodę tej osoby. W przypadku osób opuszczających młodzieżowe ośrodki wychowawcze, domy pomocy społecznej, domy dla matek z małymi dziećmi i kobiet w ciąży, schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki wychowawcze oraz młodzieżowe ośrodki socjoterapii, wyznaczenie opiekuna usamodzielnia następuje co najmniej na dwa miesiące przed osiągnięciem pełnoletności.
Opiekunem usamodzielnienia może być osoba tworząca rodzinę zastępczą, prowadząca rodzinny dom dziecka, koordynator rodzinnej pieczy zastępczej, pracownik socjalny powiatowego centrum pomocy rodzinie, osoba będąca w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej wychowawcą lub psychologiem, lub inna osoba wskazana przez osobę usamodzielnianą i zaakceptowana przez Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie.
Osoba usamodzielniana może ubiegać się o przyznanie pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki, pomocy na zagospodarowanie i na usamodzielnienie. Aby ubiegać się o wskazane wyżej pomoce koniecznym jest złożenie przez osobę usamodzielnianą wniosku oraz posiadanie zatwierdzonego indywidualnego programu usamodzielnienia.
Indywidualny program usamodzielnienia jest opracowywany przez osobę usamodzielnianą wspólnie z opiekunem usamodzielnienia co najmniej na miesiąc przed osiągnięciem przez osobę usamodzielnianą pełnoletności, a następnie jest zatwierdzany przez Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie.
Wniosek o przyznanie pomocy na kontynuowanie nauki i pomocy na usamodzielnienie osoba usamodzielniana składa w powiecie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania przed umieszczeniem w pieczy zastępczej.
Wniosek o przyznanie pomocy na zagospodarowanie składa się w powiecie właściwym ze względu na miejsce osiedlenia się osoby usamodzielnianej.